Σύμφωνα με τους υπευθύνους του τηλεοπτικού σταθμού ΣΚΑΙ , σκοπός της εκπομπής «1821»είναι να παρουσιαστεί με μια σύγχρονη ματιά η επανάσταση του 1821 και να επιμορφωθούν οι σημερινοί Έλληνες πολίτες πάνω στα σημαντικά γεγονότα εκείνης της περιόδου. Φτάνοντας στο τρίτο επεισόδιο της σειράς εντοπίσαμε, ωστόσο, παραλείψεις, σκόπιμες γενικεύσεις αλλά και ερμηνείες που παραπέμπουν σε συγκεκριμένες θεωρήσεις , που ακόμη και στο παρελθόν έχουν κατηγορηθεί ως μονοδιάστατες και αντιφατικές. Θα ήθελα επίσης, να τονίσω ότι η προβολή της σειράς λίγο πριν τα μεσάνυχτα υποδηλώνει μια επιλεκτική και ελιτίστικη ή και φοβική διάθεση που καμιά σχέση δεν έχει με τον επιμορφωτικό χαρακτήρα που επικαλείται. Ακόμη και με τα κενά που θα εντοπίσουμε παρακάτω, θα ήταν ενδιαφέρον να δούμε την ανταπόκριση των μαθητών και των σπουδαστών που ουσιαστικά αποκλείονται από την παρακολούθηση της σειράς λόγω της προχωρημένης και ακατάλληλης ώρας.
Ξεκινώντας από το πρώτο επεισόδιο η συγκεκριμένη σειρά προχωρά σε γενικεύσεις του τύπου “Pax Ottomanica” για τους δύο πρώτους αιώνες της οθωμανικής κυριαρχίας συμπληρώνοντας επιπλέον, ότι οι δύο πρώτοι αιώνες υπήρξαν περίοδος ευημερίας για πολλά χωριά της Ρούμελης. Από τη μια πλευρά λοιπόν, έχουμε έναν επιλεκτικό χαρακτηρισμό που βασίζεται σε κάποια οικονομικά αρχεία κάποιου χωριού ( Παναγιά Βοιωτίας) και από την άλλη πλευρά μια ριψοκίνδυνη γενίκευση που αποσιωπά το βαρύ φορολογικό καθεστώς στους αγρότες, το παιδομάζωμα, τους οκτώ βενετοτουρκικούς πολέμους που σήμαναν μάλιστα και τη σταδιακή εξασθένιση της οθωμανικής κυριαρχίας στην θαλάσσια περιοχή της ανατολικής Μεσογείου. Αποσιωπούνται επίσης το κίνημα του Κροκόδειλου Κλαδἀ (1481) αλλά και μικρότερα κινήματα όπως του «Σκυλόσοφου»(1601), στα οποία πήραν μέρος και οι αγροτικές τάξεις. Καθώς λοιπόν, η αναταραχή, στην περιοχή της νότιας βαλκανικής ήταν δεδομένη αρκετές φορές πριν το 1700, το να λέει κανείς ότι οι αγροτικοί πληθυσμοί ευημερούσαν είναι τουλάχιστον βεβιασμένο.
Στο ίδιο επεισόδιο εμφανίζονται επίσης, οι Έλληνες ως φανατικοί εχθροί των Τούρκων κυρίως μετά τα «Ορλοφικά» εξαιτίας της βίαιης καταστολής του κινήματος της Πελοποννήσου. Καμιά αναφορά δεν γίνεται στις οικονομικές σχέσεις παρά μόνο στη δημιουργία τσιφλικιών που εξασθένισαν και έπληξαν τις αγροτικές ομάδες της υπαίθρου. Η εκπομπή έτσι εμφανίζει την περίοδο έως το 1700 ως ήπια φεουδαρχία και την περίοδο μετά το 1700 ως περίοδο έντονης καταπίεσης. Πού φαίνεται όμως αυτό; Οι τιμαριούχοι σπαχήδες και άλλοι Οθωμανοί αξιωματούχοι χαρίζονταν περισσότερο στους φτωχούς αγρότες πριν το 1700 ; Γιατί οι Τούρκοι και Έλληνες μπέηδες και προεστοί με την καταπίεση που ασκούσαν σε βάρος των φτωχών αγροτών να ανάψουν το μίσος προς μια κατεύθυνση , δηλαδή εναντίον των Τούρκων; Αν λάβουμε υπόψη τα κηρύγματα του Ρήγα και του Ανωνύμου η δάδα της παμβαλκανικής επανάστασης θα έπρεπε να κάψει την τυραννική οθωμανική ηγεσία και τα στηρίγματά της χωρίς να κάνει διακρίσεις σε Τούρκους και μη.
Χάριν εντυπωσιασμού δηλώνεται επίσης ότι οι Κλέφτες ήταν κυρίως ληστές που έπλητταν τις ορεινές αγροτικές περιοχές και συχνά μετατρέπονταν περιστασιακά σε αρματολούς. Δεν δηλώνεται ωστόσο, η κοινωνική και οικονομική φύση του κλέφτικου κινήματος, ούτε η αντιπαράθεσή τους με τα «Τζάκια, ούτε επιχειρείται η συσχέτισή τους με το επαναστατικό κίνημα του 1821. Πώς δηλαδή, αυτοί οι «παράνομοι» συμμετείχαν «σώμα και ψυχή» σε ένα κίνημα με κοινωνικά κυρίως χαρακτηριστικά στο πλευρό «των θυμάτων τους».
Για τον Ρήγα και τον Κοραή θα έπρεπε να αφιερωθούν τουλάχιστον τρεις εκπομπές, όπως και στο συγκλονιστικό κείμενο της Ελληνικής Νομαρχίας για να καταδειχθούν οι επιδράσεις της Γαλλικής Επανάστασης αλλά και οι ιδιαιτερότητες που περιείχαν τα γραπτά των συγκεκριμένων συγγραφέων . Αντί αυτού μετά από μια γενική θεώρηση του Ρήγα και του Κοραή ως δύο πρωτεργατών της ελληνικής επανάστασης αναφέρονται κυρίως οι δημιουργοί της Φιλικής Εταιρείας Τσακάλωφ, Σκουφάς, Ξάνθος αποκομμένοι από το επαναστατικό περιβάλλον της εποχής αλλά και τις οικονομικές σχέσεις που ευνοούσαν την ίδρυση επαναστατικών εταιρειών σε ολόκληρη την Ευρώπη.
Στο τρίτο επεισόδιο επιχειρήθηκε η σκιαγράφηση του «ξεσηκωμού» τους πρώτους μήνες του 1821. Και εδώ ακούσαμε, παρά τη δεδηλωμένη πρόθεση της σειράς να διαλύσει μύθους, μονοδιάστατες ερμηνείες . Είναι χαρακτηριστική η φράση του ιστορικού Θάνου Βερέμη ότι « οι προεστοί πολέμησαν στον Αγώνα, ακόμη και αν τους κατηγορούμε». Η συνεισφορά πολλών μεγάλων οικογενειών της Πελοποννήσου στην επανάσταση δεν μπορεί να αμφισβητηθεί, ωστόσο, η παρουσία τους στον Αγώνα δεν ήταν τόσο πρόδηλη. Πώς δηλαδή, κάμφθηκαν οι αρχικοί δισταγμοί τους, με ποιο αντίτιμο; Γιατί πολλοί προύχοντες της Θεσσαλίας και της Μακεδονίας δεν πήραν μέρος στην επανάσταση; Παραμονές της πολιορκίας της Τρίπολης απειλήθηκαν σοβαρά επεισόδια και βιαιοπραγίες σε βάρος των προκρίτων και μόνο η συμβιβαστική στάση του Κολοκοτρώνη καταλάγιασε τα πάθη. Γιατί ο κοινός στόχος δε εξασθένησε το μίσος των πολεμιστών ενάντια στους προκρίτους ; Ποια επίσης ήταν η στάση των ισχυρών οικογενειών της Ύδρας, της Άνδρου, των Σπετσών ; Πώς παρακινήθηκαν να χτυπήσουν τα «πρώην αφεντικά τους»; Και να απεμπολήσουν εμπορικά προνόμια; Ειδικά οι Κουντουριώτηδες είναι γνωστό ότι απέφευγαν κάθε κουβέντα σχετικά με επανάσταση και μόνο κάτω από την πίεση λαϊκών εξεγέρσεων μπήκαν στη μάχη.
Η εκπομπή δεν δίνει πειστικές απαντήσεις και μεταφέρει το βάρος στις πολιορκίες των κάστρων της Πελοποννήσου ηθικολογώντας μάλιστα, περιγράφοντας με μελανά χρώματα τις «πρωτάκουστες λεηλασίες και σφαγές». Άλλη μια φορά, για να εντυπωσιάσουν κυρίως, οι υπεύθυνοι της σειράς τονίζουν το δευτερεύον δηλαδή το ηθικό και το αποτρόπαιο ενός πολέμου, που έτσι και αλλιώς δεν θα μπορούσε να εξελιχτεί σε « ιπποτικό αγώνισμα». Αντί να δειχτούν το πλαίσιο της επανάστασης, τα πλεονεκτήματα και η σημασία των πρώτων νικών όσο και οι δυσκολίες του πρώτου έτους, επιλέγονται προς συζήτηση και έκθεση οι κτηνωδίες των Ελλήνων κατά των Τούρκων.
Άτοπο ερμηνευτικό σχήμα αποτελεί επίσης, η θέση που διατυπώνεται στο τρίτο επεισόδιο ότι ο πατριάρχης Γρηγόριος ο Ε’ αφόρισε την επανάσταση του Υψηλάντη , για να αποτρέψει σφαγές εναντίον του χριστιανικού πληθυσμού της Κωνσταντινούπολης. Είναι εξακριβωμένο ότι ο πατριάρχης είχε ήδη στείλει προτροπές προς τους ισχυρούς καπεταναίους της Ύδρας να αποφύγουν κάθε ανάμειξη σε επαναστατικό κίνημα ήδη από το 1807 . Ήταν εχθρικά προσκείμενος απέναντι στις φιλελεύθερες ιδέες της γαλλικής επανάστασης και ένθερμος υποστηριχτής της μοναρχίας. Αρκετά στοιχεία, για τα πραγματικά κίνητρα του Γρηγορίου μας παρουσιάζει στην ιστορία του και ο Σπυρίδων Τρικούπης. Η εκτέλεση του από τους Τούρκους αποτέλεσε ακραία πράξη θρησκευτικού φανατισμού και αντεκδίκησης η οποία δεν έχει καμία σχέση με τον ανθρωπισμό του πατριάρχη, ευνόησε, ωστόσο, την ελληνική επανάσταση και δημιούργησε θετικό αντίκτυπο στην κοινή γνώμη των κρατών της αντιδραστικής Ιερής Συμμαχίας.
