Πριν λίγες μέρες παρακολούθησα σε μεγάλο ελληνικό τηλεοπτικό κανάλι συζήτηση για το μάθημα της Ιστορίας. Οι συζητητές , καθηγητές πανεπιστημίου και εκπρόσωπος της ελληνικής ορθόδοξης εκκλησίας συμφώνησαν ότι το μάθημα της Ιστορίας θα πρέπει να διατηρηθεί ως υποχρεωτικό και βασικό στην εκπαίδευση κυρίως, για να προσφέρει ηθική συνείδηση και δευτερευόντως εθνική και πατριωτική. Ως στόχο του μαθήματος έθεσαν ανάμεσα σε άλλα μισόλογα την «Αγωγή του Πολίτη», να ξεπεράσουμε δηλαδή, την σύγχρονη κρίση , μιμούμενοι την αυτοθυσία και τη γενναιότητα των προγόνων μας, για να υπομείνουμε τα όσα μας επιβάλλονται. Δεν πίστεψα στα αυτιά μου όταν άκουσα πασίγνωστο πανεπιστημιακό , αρθρογράφο και συγγραφέα να θεωρεί ότι η ιστορία δεν θα πρέπει να μιλά για πατριωτισμό, αλλά να διαμορφώνει κυρίως ηθική συνείδηση. Και δεν κατάλαβα γιατί δεν μπόρεσε να ξεχωρίσει ο συγκεκριμένος γηραιός κύριος το σωβινισμό από τον πατριωτισμό. Χωρίς να ανατρέξω σε λεξικά και αναλύσεις θα προσπαθήσω να δώσω τον όρο του πατριωτισμού όπως τον γνώρισα μέσα από την ελληνική και την παγκόσμια ιστορία.
Σε αντίθεση λοιπόν με τον σωβινισμό που θέλει τον πολίτη φανατικό θιασώτη του μύθου της εθνικής ανωτερότητας, μισαλλόδοξο και στείρο προγονολάτρη, ο πατριωτισμός είναι ένα από τα στοιχεία που απαρτίζουν την προσωπική ταυτότητα του καθενός μας. Ο πατριωτισμός βέβαια, τις περισσότερες φορές συνδέεται με την έννοια το έθνους, όπως τη γνωρίσαμε τους τελευταίους δύο αιώνες . Το έθνος όμως, ορίστηκε με διαφορετικό περιεχόμενο σε διάφορες χώρες και σε διάφορες εποχές, είτε ως θρησκευτική, γλωσσική, ή πολιτική κοινότητα.
Το «έθνος» σήμερα έχει κοινά αλλά και διαφορές με το «έθνος» που διακήρυξαν η επανάσταση του 1821 και το σύνταγμα του 1975. Η μετανάστευση, η συνύπαρξη στην ίδια χώρα με ανθρώπους άλλων πολιτισμών , η ένταξη σε υπερεθνικούς οργανισμούς, στην ΕΟΚ και στην Ευρωπαϊκή Ένωση έχει διαμορφώσει συγκεκριμένα χαρακτηριστικά στη σύγχρονη έννοια του «έθνους».
Παρόλα αυτά, ο πατριωτισμός σε κάθε εποχή συνδεόταν με την ανιδιοτελή διακήρυξη αλληλεγγύης μέσα στα όρια της κοινότητας στην οποία ο άνθρωπος αναγνώριζε κοινά στοιχεία ταυτότητας, γλώσσας, κοινές ανάγκες, βιώματα και πολιτισμό. Ο πατριωτισμός επομένως, ενώνει δεν χωρίζει όπως ο σωβινισμός. Σε κρίσιμες καμπές της παγκόσμιας ιστορίας άνθρωποι με λιγοστά εφόδια αλλά με αλληλεγγύη, αυτοθυσία και ψυχική ενότητα μπόρεσαν να καταβάλουν υπέρτερους «Γολιάθ», την Οθωμανική Αυτοκρατορία, αποικιοκρατικά καθεστώτα ακόμη και τη Χιτλερική Γερμανία. Ο πατριωτισμός είναι επομένως, η αγάπη και η πίστη στον αγώνα για μια «πατρίδα» που αποτελεί προέκταση της οικογένειας και της τοπικής κοινότητας και καλύπτει στοιχειώδεις ανάγκες του ατόμου αλλά και προσφέρει ποιότητα ζωής.
Πολλούς και κυρίως τους σημερινούς πολιτικούς ιθύνοντες συμφέρει η ταύτιση του πατριωτισμού με τον σωβινισμό και η διάσπαση του κοινωνικού ιστού σε άτομα, συμφέροντα, εθνικές μειονότητες και πλειονότητες, μη κερδοσκοπικές οργανώσεις, κινήματα πολιτών. Σίγουρα, όλοι αυτοί μπορεί να συνευρεθούν απέναντι σε κάποιες βασικές κοινωνικές ανάγκες. Σε πολλές περιπτώσεις όμως, εκλείπουν βασικά στοιχεία της πολιτικής δράσης, ενώ υποβόσκουν οι ιδεολογίες της φιλανθρωπίας και της δήθεν «ακομμάτιστης στάσης» που τις περισσότερες φορές υπονοούν άμεση εξάρτηση από τα κέντρα εξουσίας.
Ένα από θετικά που έφερε η σύγχρονη καπιταλιστική βαρβαρότητα που βιώνουμε είναι τα κινήματα αντίστασης που προτείνουν συγκεκριμένους συλλογικούς τρόπους πολιτικής δράσης και ξεκινούν από την ανάγκη να αποκατασταθεί η ανθρώπινη αξιοπρέπεια αλλά και η υποβαθμισμένη ποιότητα της ζωής. Τα χαρακτηρίζω «θετικά» , γιατί φέρουν μέσα τους το σπόρο του αγνού πατριωτισμού. Στο μέλλον μπορούν να γίνουν ακόμη πιο μαζικά, κάτι που είναι δυνατόν να οδηγήσει σε βαθιές τομές στην πολιτική και οικονομική οργάνωση του τόπου μας.
